بقیة الله یعنی چه؟
۲۵
بهمن
عده ای بر این باورند که مراد از «بقیة اللَّه» در آیه شریفه «بقیة اللَّه خیر لکم ان کنتم مؤمنین» حضرت مهدی (عج) است. ممکن است این سوال مطرح شود که مگرامام زمان (عج) در زمان رسولاللَّه(صلی اللَّه علیه و آله) وجود داشتند و شناختی از آن حضرت بوده که چنین آیهای نازل شده است.
باید گفت اولا این آیه از فرمایشات حضرت شعیب(علیهالسلام) خطاب به قوم خود است. ثانیا آن چه درباره نسبت آیه با امام مهدی (عج) وجود دارد و باعث شهرت آن در محافل و منابر نسبت به آن حضرت شده است، بحث انطباق مفهومی آیه و تطبیق یکی از مصادیق آیه بر فردی است که با تفسیر آیه سازگار است.
زیرا «بقیه» به معنای باقی مانده است و مراد از آن سودی است که به فروشنده میرسد، یعنی آن چه بعد از پایان معامله برایش باقی میماند و آن را در در راه حوائج خود خرج میکند. و مراد آیه این است که سودی که از طرف خدا برای شما باقی مانده و خدا از طریق فطرت خودتان شما را بدان راهنمایی کرده، اگر مؤمن باشید، برای شما بهتر از مالی است که از راه کمفروشی و کم کردن پیمانه و ترازو تصاحب میکنید.
تفسیر نمونه، با عبارت گویاتری «بقیةاللَّه» را چنین معنا کرده است:
هر موجود نافعی از طرف خداوند که برای بشر باقی مانده و مایه خیر و سعادت او گردد، «بقیةاللَّه» محسوب میشود. [1]
از این رو، امام زمان(علیهالسلام) که وجود شریفشان مایه بیشترین خیر و برکت برای جامعه بشری است، یکی از بهترین مصادیق این آیه مبارکه است. به قول یکی از قرآنپژوهان معاصر، از آن جا که آیههای قرآن دارای مفاهیم جامع هستند و در عصرهای بعد میتوانند بر مصداقهای کلیتر و وسیعتر تطابق داشته باشند، این آیه با امام زمان (عج) که روشنترین مصداق، «بقیةاللَّه» است، مطابقت میکند.
برای کاملتر شدن پاسخ، خوب است به نظر یکی از دانشمندان اهل سنت نیز توجه نمایید. شبلنجی دانشمند شافعی، روایتی را نقل کرده است که:
«هنگامی که (مهدی) قیام کند، بر کعبه تکیه زند و 313 تن از پیروانش نزد او گرد آیند. پس اولین چیزی که میگوید، این آیه است: «بقیةاللَّه خیر لکم ان کنتم مؤمنین». سپس میفرماید: منم «بقیةاللَّه» و خلیفه او و حجت خدا بر شما. پس از آن، کسی بر آن حضرت سلام نمیکند، مگر این که میگوید: «السلام علیک یا بقیة اللَّه فی ارضه»؛ سلام بر تو ای باقی گذارده خدا در زمینش.[2]
بنابراین، گر چه مفاد این آیه، از سخنان حضرت شعیب(علیهالسلام) خطاب به قوم خود است، اما مصداق اکمل آن، وجود شریف حضرت صاحب الامر(عج) است.
پی نوشت:
[1]. تفسیر نمونه، ج 9، ص 204.
باید گفت اولا این آیه از فرمایشات حضرت شعیب(علیهالسلام) خطاب به قوم خود است. ثانیا آن چه درباره نسبت آیه با امام مهدی (عج) وجود دارد و باعث شهرت آن در محافل و منابر نسبت به آن حضرت شده است، بحث انطباق مفهومی آیه و تطبیق یکی از مصادیق آیه بر فردی است که با تفسیر آیه سازگار است.
زیرا «بقیه» به معنای باقی مانده است و مراد از آن سودی است که به فروشنده میرسد، یعنی آن چه بعد از پایان معامله برایش باقی میماند و آن را در در راه حوائج خود خرج میکند. و مراد آیه این است که سودی که از طرف خدا برای شما باقی مانده و خدا از طریق فطرت خودتان شما را بدان راهنمایی کرده، اگر مؤمن باشید، برای شما بهتر از مالی است که از راه کمفروشی و کم کردن پیمانه و ترازو تصاحب میکنید.
تفسیر نمونه، با عبارت گویاتری «بقیةاللَّه» را چنین معنا کرده است:
هر موجود نافعی از طرف خداوند که برای بشر باقی مانده و مایه خیر و سعادت او گردد، «بقیةاللَّه» محسوب میشود. [1]
از این رو، امام زمان(علیهالسلام) که وجود شریفشان مایه بیشترین خیر و برکت برای جامعه بشری است، یکی از بهترین مصادیق این آیه مبارکه است. به قول یکی از قرآنپژوهان معاصر، از آن جا که آیههای قرآن دارای مفاهیم جامع هستند و در عصرهای بعد میتوانند بر مصداقهای کلیتر و وسیعتر تطابق داشته باشند، این آیه با امام زمان (عج) که روشنترین مصداق، «بقیةاللَّه» است، مطابقت میکند.
برای کاملتر شدن پاسخ، خوب است به نظر یکی از دانشمندان اهل سنت نیز توجه نمایید. شبلنجی دانشمند شافعی، روایتی را نقل کرده است که:
«هنگامی که (مهدی) قیام کند، بر کعبه تکیه زند و 313 تن از پیروانش نزد او گرد آیند. پس اولین چیزی که میگوید، این آیه است: «بقیةاللَّه خیر لکم ان کنتم مؤمنین». سپس میفرماید: منم «بقیةاللَّه» و خلیفه او و حجت خدا بر شما. پس از آن، کسی بر آن حضرت سلام نمیکند، مگر این که میگوید: «السلام علیک یا بقیة اللَّه فی ارضه»؛ سلام بر تو ای باقی گذارده خدا در زمینش.[2]
بنابراین، گر چه مفاد این آیه، از سخنان حضرت شعیب(علیهالسلام) خطاب به قوم خود است، اما مصداق اکمل آن، وجود شریف حضرت صاحب الامر(عج) است.
پی نوشت:
[1]. تفسیر نمونه، ج 9، ص 204.
[2]. ملامحسن فیض کاشانی، تفسیر صافی، ج 2، ص 468.
