معنای این عبارت این است:
از خداوند طلب بخشش و غفران می کنم و به سوی او باز می گردم.
ظاهرا نخستین توبه و استغفار مربوط به حضرت آدم -ع- و به خاطر ترک اولایی بود که انجام داد و به همان خاطر از بهشت رانده شد . پس از قرار گرفتن بر زمین از عمل خود پشیمان گردید و توبه و استغفار نمود و از خداوند درخواست بخشش کرد . برای آگاهی بیشتر در این زمینه توجه شما را به توضیح بیشتری در این زمینه جلب می نماییم :
معناى استغفار در روایات:
در نهج البلاغه آمده است: «کسى در حضور على(ع) مىگفت: «استغفرالله» حضرت فرمود: مادرت برتو بگرید، آیا مىدانى «استغفار» چیست؟ استغفار درجه «علیین» و نامى است که بر شش معنا اطلاق مىشود ؛
1- پشیمانى از گذشته،
2- عزم بر ترک و بازگشت از آن براى همیشه،
3- اداى حقوق دیگران، تا خدا را پاک ملاقات کنى و بر (ذمه) تو بدهکارى نباشد (حق الناس، خمس، زکات و...) ؛
4- هر فریضه که ضایع کردهاى، ادا کنى (مثل نماز، روزه و نذر واجب و...) ؛
5- گوشتى که از حرام بر بدن تو رویده، با حزن و اندوه آب کنى تا پوستت به استخوان بچسبد و گوشت تازه میان آنها بروید. ممکن است کسى از راه درآمد، حرام به عیش و نوش و تنپرورى بپردازد و یا بر اثر هر لذت حرامى، چاق و فربه گردد. در این صورت حزن و اندوه گناهان گذشته باید به گونهاى بر وجود او آتش زند که خواب و قرار را از وى بستاند. البته این حال براى هر توبه کنندهاى حاصل نمىشود و این در واقع مرتبهاى از مراتب کمال توبه و استغفار است؛
6- سختى طاعت را بر بدنت بچشانى ؛ چنان که شیرینى گناه را به آن چشاندى. طاعت حق و طوق بندگى مولا، سختىها و محدویتهایى دارد ؛ زیرا یک سلسله اوامر و نواهى هست که بر نفس اماره ناخوشایند است. در مقابل انجام گناه بر وفق مراد نفس اماره همسو با راحتى جسم است. پس همانگونه که نفس بر وفق مراد خود و بدن بر حسب طبعش، در راحتى و آسایش به سر مىبرد و لذت گناه را مىچشید، باید سختى طاعت و مشقت پذیرش قید و بندهاى الهى و دینى را نیز بچشد.
وقتى تمام این شرایط تحقق یافت آن گاه بگویى: «استغفرالله»، نهج البلاغه، کلمه 417
شرایط صحت و کمال توبه :
شرایط و دستورالعمل توبه واقعى و صحیح، همان چهار مورد اول روایت یادشده است. اگر گناه کارى همان چهار چیز انجام دهد، توبهاش صحیح و جاى عقاب ندارد. البته توبه داراى مراتبى است فلذا شرایط دیگرى نیز دارد تا توبه کنندگان اگر قابلیت داشته باشند خود را از پایینترین مرتبه توبه به مراتب بالاتر برسانند. این شرایط و آداب که انسان را از حداقل تحقق توبه و پایینترین مرتبه آن به مراحل والاى توبه مىرساند شرایط کمال توبه مىگویند. براى عموم گناه کاران، تحقق شرایط صحت توبه کافى است و با تحقق آن گناه بخشیده مىشود ؛ ولى براى آنانى که به این حد قانع نیستند، راه باز است تا از برکات و آثار معنوى آن استفاده کنند و به مراتب بالاى انسانیت و مراحل بلند عرفان و معنویت دست یابند.
با مطالعه شرح حال برخى از توبه کنندگان روشن مىشود که یک گناه کار، چگونه مىتواند به مقامات بسیار بلند عرفانى دست یابد.
